Wie was Noël Lee?
Lee was een productieve artiest, met meer dan 200 lp’s en cd’s op zijn naam , waarvan 14 de Grand Prix du Disque ontvingen. Zijn catalogus bevat de complete Schubert pianosonates, alle Beethoven-sonates, alle pianowerken van Debussy en Ravel, en talrijke werken van o.m. Ives, Bartók, Stravinksy, Copland en Elliott Carter. Hij maakte ook een aantal albums gewijd aan muziek voor quatre-mains en werken voor twee piano’s in samenwerking met Christian Ivaldi en een aantal met piano-viool duo’s samen met Gérard Poulet. En dan de ongelooflijke hoeveelheid opnames van Noël Lee samen met zangers waar vooral de vele opnames met François Le Roux , Bernard Kruysen, Udo Reinemann , Anne Marie Rodde en Evert Jan Nagtegaal nog steeds prachtig zijn om naar te luisteren.
Noel Dayton Lee werd geboren in 1924 in Nanking, in China. Zijn achternaam klinkt wel Oosters maar zijn ouder waren Amerikaans en werkten voor korte tijd in China. Ze gaven hem de naam Noel (Engels uitspreken) omdat hij geboren was op 25 december. Toen hij later in Frankrijk ging wonen plaatste hij zelf de puntjes op de e voor een wat fransere uitspraak. Toen baby Noel 7 maanden was gingen zijn ouders terug naar Amerika , naar Lafayette in Indiana. Heel toevallig was daar een goede pianoleraar en Noel kreeg zijn eerste lessen toe hij 5 jaar oud was en gold al snel als lokaal wonderkind en gaf spoedig concertjes. Na het voltooien van de ‘high school’ kon hij in 1939 met een beurs compositie gaan studeren aan de Harvard University in Massachusetts en piano in Boston (vlakbij) aan het New England Conservatory bij o.a. Walter Piston . Hij koos voor Harvard omdat Igor Stravinsky daar gastcolleges gaf net als Bela Bartok. Hij bleef een groot bewonderaar van Stravinsky , later na Harvard heeft hij hem nog eens ontmoet in 1957 toen Noël in Londen samen met Amerikaanse pianist Paul Jacobs Stravinsky’s ‘Concerto voor twee piano’s speelde.
Na de Tweede Wereldoorlog pakte hij zijn studie weer op. Hij had zijn studie moeten onderbreken omdat hij meer dan drie jaar in militaire dienst moest, voor een groot deel was dat in India. Hij kon daar af en toe wel optreden voor andere militairen.
En toen was daar Nadia Boulanger, Mademoiselle zoals ze aangesproken wenste te worden. Componist, dirigent maar bovenal pianodocent. Noël’s leraar Walter Piston studeerde bij haar in Parijs en tijdens de oorlog woonde zij in de VS . Het was voor de jonge pianist Lee eigenlijk heel vanzelfsprekend om verder te gaan studeren bij Nadia Boulanger in Europa, in Parijs. Zo werd hij in 1948 een onderdeel van de ‘Boulangerie’ zoals de leerlingen van Boulanger wel genoemd werden. Net als al die andere beroemd geworden leerlingen van Mademoiselle sprak Noël Lee met grote bewondering over haar, andersom trouwens ook. ‘Noël Lee is one of the finest musicians I have met. Composer with real personality, he has refinement and strength, an acute perseption of resources of his instrument and a total understanding of the works. Ned Rorem noemde haar ‘de meest invloedrijke leraar sinds Sócrates’.
Naast het spelen componeerde Noël Lee steeds meer. Hij besloot in Parijs te blijven wonen , verdiende zijn brood als repetitor van een balletgezelschap en verhuurde zichzelf als pianobegeleider van oudere dames die helemaal niet goed konden zingen, maar wel goed betaalden. Maar toen hij in 1953 en 1954 voor zijn composities de Prix Lili Boulanger won, genoemd naar de net zo beroemde zuster van Nadia Boulanger, een prijs van het Louisville Symphony Orchestra , was dat min of meer het begin van zijn internationale carrière als componist en pianist . Ook het winnen van een prijs die Aaron Copland in 1959 hem toekende namens the American Academy, eveneens bij het Louisville Orchestra. Het waren die prijzen die hem bekend maakten, niet het winnen van belangrijke concoursen, daar deed hij zelfs nooit aan mee.
Met een LP met werken van Debussy kreeg hij n de jaren ’50 de Grand Pris du Disque. Vanwege die prijs gaf het label Valois hem de opdracht een solo-plaat op te nemen bariton Bernard Kruysen en kreeg hij snel het imago gespecialiseerd te zijn in Franse muziek. Hij zei daar later het volgende over ”Verrassend dat imago, ik was aanvankelijk juist nogal Duits ingesteld. Ik speelde graag Brahms en Schubert. Van Schubert heb ik alle sonates meerdere malen in het openbaar gespeeld en ik heb ze allemaal op de plaat gezet, dit inclusief de onvoltooide sonates, die ik heb gecompleteerd. Ik heb geprobeerd dat in de geest van Schubert te doen. Ik heb het tijdens concerten wel eens getest door het publiek te vragen op hun horloge te kijken en het tijdstip te noteren waarop ze dachten dat mijn aandeel begon. Niemand is erin geslaagd de overgang te herkennen.
Geleidelijk aan werd Noël Lee bekender, zowel in Europa als in zijn geboorteland Amerika. Bekend als pianist maar ook als componist. Zo kreeg hij opdrachten van het Franse Ministerie van Culturele Zaken. Het stuk dat hij in 1957 schreef, een 7-delige orkestsuite, met de titel ‘Caprices on the name Schönberg’, is een belangrijk werk. Opvallend is dat er niet veel bij zijn werk te vinden is, eigenlijk niets, dat zich leent voor begin- of amateuronderwijs. Al zijn pianowerken zijn behoorlijk complex. In de tijd van Nadia Boulanger schreef hij veel dodekafonisch, twaalftoonsmuziek, later neoklassiek en daarna heeft hij zelf zijn muziek ‘post-Bartok’ genoemd .
Noël heeft nooit een vaste aanstelling willen hebben aan een Conservatorium, hoewel hem dat natuurlijk vele malen is aangeboden. Hij gaf wel veel masterclasses, ook in Nederland (Utrecht, Den Haag en Groningen bv.) had privé-leerlingen thuis in Parijs en was gastdocent aan diverse Amerikaanse Universiteiten zoals Dartmouth College en de Brandeis University in Waltham.
Hij overleed op 15 juli 2013 in een ziekenhuis in zijn woonplaats Parijs, 88 jaar oud. Hij was gevallen en had daardoor problemen met zijn heup en zijn schouder. Maar hij vroeg vrienden, en het is zo tekenend voor de persoon, om hem in het ziekenhuis een keyboard te brengen zodat hij zijn vingers wel in beweging kon houden.
