Thema

Joeri Kramarovs leerling Michael Kugel, die talloze werken voor de altviool bewerkte, ging naar Hollywood om daarvoor werk van Franz Waxman (foto rechts) onder handen te nemen. Waxman was geboren als kind van Joodse ouders in Königshütte (Chorzów) in Pruisisch Silezië. Op 16-jarige leeftijd werd hij toegelaten tot de muziekacademie van Dresden, terwijl hij als straat- en kroegmuzikant in zijn levensonderhoud voorzag. Als pianist van de “Weintraub Syncopaters” maakte hij kennis met dirigent Bruno Walter. Hij orkestreerde muziek voor Duitse films, zoals in 1930 bij ‘Der blaue Engel’ met Marlène Dietrich. Nadat Nazi-aanhangers hem in Berlijn molesteerden, besloot hij in 1934 Duitsland te verlaten. Via Parijs kwam hij in Hollywood terecht. Dankzij het succes van zijn orkestratie van de muziek bij ‘De bruid van Frankenstein’ werd hij in 1935 Hoofd Muziek bij Universal Studios, en daarna bij MGM. Hij vestigde zijn naam voorgoed in 1940 met de muziek bij ‘Rebecca’, de eerste Hollywoodfilm van Alfred Hitchcock. In 1943 stapte hij over naar Warner Bros, waar hij samenwerkte met filmcomponisten als Max Steiner en Erich Korngold. In 1946 scheef hij voor ‘Humoresque’ met Joan Crawford een potpourri op thema’s uit Bizets opera ‘Carmen’ voor viool en orkest, uitgevoerd door Isaac Stern.
Jascha Heifetz en Michael Kugel (foto links) bewerkten de muziek voor altviool. Luistert u naar deze ‘Carmen-fantasie’ met Michael Kugel op altviool en pianiste Jelena Koesnetsova.
Kugel was docent in Moskou en Jerusalem tot zijn emigratie in 1996 naar België. Sinds 2000 is hij tot op heden docent aan het conservatorium in Maastricht.
Componist Grigori Frid werd in 1915 geboren in Petersburg. Op de vlucht voor de burgeroorlog groeide hij op in Siberië, waar hij in Irkoetsk het conservatorium volgde. Terug in Moskou studeerde hij af bij Vissarion Sjebalin. Hij richtte in 1965 de Moskouse Jongerenmuziekvereniging op, die werk van jonge componisten als Goebajdoelina, Denisov en Schnittke introduceerde. Frid maakte ook naam als schrijver en beeldend kunstenaar. De altviolist Igor Fedotov speelt met pianist Leonid Vetsjchajzer de sonate voor altviool van Grigori Frid uit 1971, die de componist opdroeg aan Fjodor Droezjinin.
Wij keren terug naar een lid van de familie Krejn die we leerden kennen tijdens de joodse renaissance en die in de "vegetarische jaren twintig" nog een volledig Europese opleiding kon volgen, onder meer bij Paul Dukas in Parijs. Joelian Krejn, die de sovjettijd geheel zou overleven, schreef in 1973 voor Galina Kalatsjeva een sonate voor altviool en piano, die nu wordt gespeeld door Igor Fedotov en pianist Gary Hammond.
Lev Abeljovitsj, volgens sommigen het predicaat ‘de Sjostakovitsj van Wit-Rusland’ waardig, werd in 1912 geboren in het Litouwse Vilnius. Van zijn liefde voor taal en letteren die spreekt uit een boekenkast vol Russische, Witrussische, Poolse en Franse literatuur, getuigen ook de vele liederen die hij schreef. Als zovele Oost-Europese joden op de vlucht gejaagd kwam hij via het conservatorium van Minsk terecht in Moskou, waar hij de oorlog overleefde. Zijn Aria voor altviool en piano uit 1973 was oorspronkelijk bestemd voor viool. Vandaag hoort u altvioliste Kathryn Lucktenberg en pianist Aleksandr Toetoenov.

Een altvioolfenomeen met een betekenis die vergelijkbaar is met die van Rostropovitsj voor de cello, is Yuri Bashmet (foto Oleg Natsjinkin). Hij werd een maand voor Stalins dood geboren in Rostov aan de Don. Na de muziekschool in Lvov was hij op het Moskous conservatorium de leerling van Vadim Borisovski en na diens dood in 1972 van Fjodor Droezjinin. Hij werd dus geschoold in de beste Russische altviooltradities. Eigentijdse Russische en buitenlandse componisten schreven op zijn verzoek en in zijn opdracht werk voor de altviool. In onze serie Perestrojka kon u zo al eerder luisteren naar de altvioolconcerten van Alfred Schnittke, Andrej Esjpaj, Giya Kancheli (‘Styx’ en ‘Mourned by the wind’) en Sofja Goebajdoelina. Luistert u vandaag naar het altvioolconcert van Michail Kollontaj met Bashmet als solist. Vladimir Fedosejev dirigeert het Tsjajkovski Symfonie Orkest.
Het laatste werk dat Dmitri Sjostakovitsj tijdens zijn leven voltooide, was zijn altvioolsonate opus 147, die hij opdroeg aan Fjodor Droezjinin. Hij zette op 5 juli 1975 een punt onder de partituur. En op 9 augustus om half zeven ’s avonds sloot Dmitri Dmitrijevitsj Sjostakovitsj voorgoed de ogen. U hoort Droezjinin met aan de piano Michajl Moentjan
Mravinski’s biograaf vertelt dat de dirigent vrij snel na het nieuws over het overlijden van Sjostakovitsj de oproep deed aan componisten om werk te schrijven ter nagedachtenis aan de grote componist. Diens leerling Boris Tisjtsjenko kreeg van het Leningrads Filharmonisch Orkest ook de opdracht om een orkestwerk in die geest te schrijven, wat zou uitgroeien tot zijn complete vijfde symfonie. De oproep van Mravinski viel in zulke vruchtbare bodem dat we daarmee de komende twee afleveringen van Oorgetuige zullen vullen. Vandaag speelt het Rosamunde Kwartet van Valentin Silvestrov Postlude nr. 1 op het thema ‘D-S-C-H’. 
1. Franz Waxmann (Wachsmann) (Königshütte 24.12.1906 – Hollywood 24.2.1967).
‘Carmen’-fantasie op thema’s uit de opera van Georges Bizet.
Michael Benediktovitsj Kugel (Charkov, 5.12.1946), altviool, Jelena Koesnetsova, piano.
MEL CD 10.01637.
2. Grigori Samoeílovitsj Frid (22.9.1915 – 22.9.2012).
Altvioolsonate opus 62 nr. 1 (1971): 1) Tranquillo e molto cantabile, 2) Allegro (attacca), 3) Lento.
Igor Fedotov, altviool, Leonid Vetsjchajzer, piano.
NAXOS 8.572247.
3. Joelian Grigorjevitsj Krejn (1913–1996).
Altvioolsonate, aan Galina Kaletsjeva (1973): 1) Moderato, 2) Andante, 3) Animato.
Igor Fedotov, altviool, Gary Hammond, piano.
NAXOS 8.572247.
4. Lev Abeljovitsj (1912–1985).
Aria voor altviool en piano (1973).
Kathryn Lucktenberg, altviool, Aleksandr Toetoenov, piano.
Altarus AIR-CD-9058.
5. Michail Georgijevitsj (Jermolajev) Kollontaj (Moskou, 21.8.1952).
Concert voor altviool en orkest opus 8 (1979-1980): 1) Andante con moto, 2) Allegro, 3) Adagio.
Joeri Abrámovitsj Basjmet (Rostov/Don, 24.1.1953),  Tsjajkovski Symfonie Orkest olv. Vladimir Fedosejev.
FPRK Kuenstlerleben Foundation. Relief CR 991064.
6. Dmitri Dmitrijevitsj Sjostakovitsj (1906–1975).
Sonate voor altviool en piano opus 147 (1975):
Fjodor Droezjinin, altviool, Michajl Moentjan, piano.
MEL CD 10 00867.
7. Valentin Vasiljevitsj Silvestrov (1937).
Postludium nr. 1 ‘D-S-C-H’ (1981).
Rosamunde Kwartet: Maachau Deubner, sopraan, Simon Fordham, viool, Anja Lechner, cello, Silke Avenhaus, piano.
ECM New Series 1776.