Oorgetuige 66: ‘Alles ter nagedachtenis aan jou…’, onze serie over Russische muziek van de 20ste eeuw, is gearriveerd bij ‘het keerpunt’ in de Grote Vaderlandse Oorlog. De oorlog verplaatst zich naar buiten de grenzen van Rusland en het Rode Leger trekt door Polen en Wit-Rusland op naar Duits grondgebied. In Normandië begint op 6 juni 1944 de landing van de Geallieerde troepen, die ook het front in het westen langzaam terugdringen naar Duitsland.
De uit Polen naar Rusland gevluchte componist Mieczysław Weinberg schreef zijn Pianotrio in 1945 voor zijn kersverse vrouw, Natalja Vovsi, de jongste dochter van acteur-regisseur Solomon Michóels (samen op de foto met oudste dochter Viktoria).
Cellist Mstislav Rostropovitsj soleert vervolgens in het Celloconcert van Nikolaj Mjaskovski uit 1944, dat hij opdroeg aan Svjatoslav Knoesjevitski. Kirill Kondrasjin dirigeert het Moskous Filharmonisch Orkest.
Gavriil Popov begon in 1945 aan de filmmuziek bij ‘Generaal van het Leger’, omgedoopt tot ‘Het grote keerpunt’, omwille van zijn vriendschap met regisseur Friedrich Ermler (foto links), maar al doende werd de componist meegesleept door het werk. Deze film over de Slag bij Stalingrad (foto hieronder) was in eerste opzet bedoeld als een groot eerbetoon aan generaal Zjoekov. Maar deze oorlogsheld werd door zijn wapenfeiten een te grote bedreiging voor Stalin en werd ‘weggepromoveerd’ naar Odessa. ‘Keerpunt’ in brede zin was een favoriete term van Stalin.
“Mijn vijfde symfonie is bedoeld als hymne aan de vrije, gelukkige mens, zijn geweldige vermogens en zijn zuivere, nobele geest. Ik kan niet zeggen dat ik dit thema bewust heb gekozen. Het kwam bij me op en schreeuwde om expressie. De muziek is in mij gerijpt en vulde mijn ziel,” aldus Sergej Prokofjev. De première vond plaats op 13 januari 1944, toen het Rode Leger een beslissende slag had gewonnen bij de Vistula en Duitsland binnen trok. Prokofjev hield zijn baton even stil toen zware artillerie buiten de Grote Zaal van het Moskous Conservatorium donderde, en begon het concert toen het stil was geworden. In 1946 werd de Vijfde symfonie samen met de Achtste Pianosonate bekroond met een Stalinprijs. Dat jaar ontving Sergej Eisenstein de prijs voor deel 1 van ‘Ivan de Verschrikkelijke’, met de muziek van Prokofjev.
1. Mieczysław[Moisje] Weinberg (1919-1996).
Pianotrio opus 24 (1945): 1) Prelude en Aria, larghetto, 2) Toccata, allegro marcato, 3) Poëem, moderato, 4) Finale, allegro moderato.
Dmitri Sitkovetski, viool. David Geringas, cello en Jasja Nemtsov, piano.
Hänssler Classic/Bayerischer Rundfunk CD 98.491.
2. Nikolaj Jakovlevitsj Mjaskovski (1881-1950).
Celloconcert in c opus 66 (1944): 1) Lento ma non troppo, 2) Allegro vivace.
Mstislav Rostropovitsj, cello. Moskous Filharmonisch Orkest olv. Kirill Kondrasjin.
Brilliant Classics 92771/1. Historic Russian Archives. Mstislav Rostropovich Edition.
3. Gavriil Nikolajevitsj Popov (1904-1972).
Muziek bij Friedrich Ermlers (1898-1967) film “Generaal van het Leger” (‘Het grote keerpunt’), opus 44 (1945): 1) Dreigingsthema, 2) Doorbraak, 3) De dood van Minoetka, 4) Stilte, 5) Duits offensief, 6) Klaus gevangen genomen, 7) Russisch offensief.
Petersburgs Staatsacademisch Symfonieorkest olv. Aleksandr Titov.
Northern Flowers/PMA 9977 / Wartime Music Vol. 8.
4. Sergej Sergejevitsj Prokofjev (1891-1953).
Symfonie nr. 5 in Bes, opus 100 (1944): 1) Andante, 2) Allegro marcato, 3) Adagio, 4) Allegro giocoso.
Omroepsymfonieorkest Moskou olv. Gennadi Rozjdestvenski.
Melodija MEL CD 10 01797.
