Oorgetuige #18: Burgeroorlog. ‘Alles ter nagedachtenis aan jou…’, Russische muziek van de twintigste eeuw
Na de bolsjewistische staatsgreep van oktober 1917 brak de Russische Burgeroorlog uit. De Rode Garde moest het hoofd bieden aan coalities van Witten die gesteund werden door Amerikanen, Japanners, Tsjechen, Fransen, Britten en de meeste buurlanden. De Burgeroolog kenmerkte zich over de gehele linie door pogroms en ongekende wreedheden van alle partijen. Een aantal cruciale momenten kreeg in de sovjet-tijd een muzikale omlijsting.
Componist-pianist Samuil Jevgenjevitsj Feinberg staat volledig in de traditie van de Joods-Russische pianoschool. In 1890 geboren in Odessa woonde hij vanaf zijn vierde in Moskou. Aan het conservatorium werd hij leerling van Alexander Goldenweiser en legde zich toe op de pianomuziek van Johann Sebastian Bach. Hij legde het Wohltemperiertes Klavier integraal vast op de plaat en bewerkte veel van Bachs orgelwerken voor piano. Als componist liet Feinberg onder meer drie pianoconcerten en twaalf pianosonates na. De vier preludes, opus 8, componeerde hij in de jaren rond de revolutie en burgeroorlog.
In Bakoe, de huidige hoofdstad van Azerbeidzjan, bestond na de Oktoberrevolutie kort een Sovjet-commune. Een coalitie van Armeense dasjnaks, rechtse socialistisch-revolutionairen en mensjevieken slaagde erin de bolsjevieken in juli 1918 te verdrijven. Zesentwintig commissarissen van de bolsjevieken en links socialistisch-revolutionairen vielen in handen van de Centraal-Kaspische Dictatuur. Zij werden in de nacht van 20 september 1918 standrechtelijk geëxecuteerd langs de Trans-Kaspische Spoorlijn. Interessant genoeg zou een van hen Anastas Mikojan zijn geweest, de rechterhand van Stalin die tot in de jaren zestig topposities bekleedde in het Politburo.
Componist Boris Parsadanján componeerde zijn Eerste Symfonie, opus 5, ter nagedachtenis aan de 26 commissarissen van Bakoe.
Een van de belissende keerpunten in de Burgeroorlog was de slag bij Perekop, het smalste stukje land dat de Krim verbindt aan het vasteland. Het Witte leger onder aanvoering van generaal Pjotr Vrangel werd hier beslissend verslagen. Dat was het einde van de stad Perekop, en meer dan 120.000 mensen moesten over de Zwarte Zee een veilig heenkomen zoeken. Zoals inmiddels zijn gewoonte was, wist dichter Vladimir Majakovski dit wapenfeit te vatten in ronkende dithyramben. Componist Grigori Sviridov, geboren in 1915, zette deze gedichten in 1959 op muziek, waarvoor hij het jaar daarop de Leninprijs in ontvangst mocht nemen.
‘Alles ter nagedachtenis aan jou’. Deze dichtregel van Aleksandr Poesjkin uit 1825 gaf dichteres Anna Achmátova als motto mee aan haar Noordelijke Elegieën, een gedichtencyclus die ze schreef in een van de zwartste perioden van haar land en haar leven, tussen 1940 en 1955. We zitten daarmee ineens in het hart van Rusland in de twintigste eeuw, in de Sovjet-Unie tijdens de Grote Vaderlandse Oorlog; en met deze twee grote Russische dichters proberen we ook de ziel van Rusland te naderen. Want, zoals Aleksandr Herzen zei na lezing van Gogols Dode Zielen: “De Russische ziel had in potentie veel te bieden.”
Samuil Feinberg (1890-1962).
1. Vier preludes opus 8 (1918-1919). Jenny Linn, piano.
Hänssler Classic CD 98.480
Aleksandr Vasiljevitsj Aleksandrov (1883-1946).
2. Echelonlied. Koor van het Rode Leger.
Silkd 6034
Boris Parsadanjan (1925-1997).
3. Symfonie nr. 1 in c, opus 5 ‘Ter nagedachtenis aan de 26 commisarissen van Bakoe’ (1958).
Moskous Radio-orkest o.l.v. Jevgeni Svetlanov m.m.v. Klara Kadinskaja, sopraan.
Russian Disk RD CD 11 050
Georgi Vasiljevitsj Sviridov (1915-1998).
4. Pathetisch Oratorium op teksten van Vladimir Majakovski (1959).
Tsjajkovski Symfonieorkest van de Moskouse Radio o.l.v. Vladimir Fedosejev m.m.v. Aleksandr Vedernikov, bas, Raisa Kotova, mezzosopraan en het Groot Radio- en Televisiekoor van de Sovjet-Unie.
CD Relief CR 991053
5. Partisanenlied.
6. Het Rode Leger is het sterkst.
Koor van het Rode Leger.
Silkd 6034
