foto: Frank Lowe, copyright Claudio Casanova
De programmeurs van de Jazzmarathon van 1978 moesten in de aanloop naar dit driedaagse free jazz-festival alle zeilen bijzetten om het publiek een volwaardig festival te kunnen voorzetten: meerdere groepen bleken opeens niet van zins of niet in staat om op het afgesproken tijdstip in Cultuurcentrum de Oosterpoort acte de présence te geven. Op de eerste avond van het festival lieten twee van de drie aangekondigde groepen het afweten: het John Tchicai/André Goudbeek Duo en het Dewey Redman Kwartet. Uitgerekend het optreden van de zangeres en stemkunstenares Cathy Berberian + Ronald Brautigam ging wel gewoon door, terwijl juist dit programma-onderdeel door de meeste critici als uitermate ongemakkelijk en/of overbodig werd ervaren.
Van de ingevlogen vervangers deed het trio van de Chicago tenor Fred Anderson het naar behoren, maar “de eerste avond werd op de valreep gered door een formidabel groepje onder aanvoering van drummer Philip Wilson, eerder in ons land met David Murray, nu met trompettist Olu Dara, bassist Frank Williams en tenorist Frank Lowe.” (Han Schulte in Jazz/Press # 52). Ook de criticus van het Nieuwsblad van het Noorden was enthousiast: “Hoogtepunt van de eerste Marathonavond werd gevormd door het recital van het Phillip Wilson kwartet. Een groot dynamisch bereik, een ijzersterk gevoel voor architectuur en een telepatoïde samenwerking, dat waren de voornaamste kenmerken van dit voortreffelijke viertal.”
Hoe woest en vrij Frank Lowe (1943—2003) ook uit de hoek komt, op de achtergrond blijven de grote tenorpioniers doorklinken
Ook van deze vijfde Marathon bestaan geen radio-opnames maar met de muziek die de tenorsaxofonist Frank Lowe in oktober 1975 heeft vastgelegd op het album The Flam komen we zeer dicht in de buurt van het klinkend resultaat dat het Philip Wilson kwartet het publiek op die vrijdagavond in Groningen heeft voorgeschoteld.
Ik heb gekozen voor een album van Frank Lowe, omdat ik hem een van de sterkste en interessantste vertegenwoordigers van de free jazz-beweging vind, wiens prestaties als leider (anderhalf dozijn titels onder eigen naam) en als sideman nog altijd het zorgvuldig beluisteren meer dan waard zijn. Hoe vrij en woest Frank Lowe vaak ook uit de hoek komt, je hoort in zijn muziek toch altijd nog sporen van zijn oorspronkelijke inspiratiebron King Curtis, maar ook Rollins en Coltrane blijven doorklinken in zijn schroeiende spel. De eminente criticus Richard Cook: “He may never have topped the brilliant quintet date The Flam (Black Saint, 1976), but other latter-day records such as Bodies and Souls (CIMP, 1995) found him in great heart.”
Op de bassist na —de robuuste virtuoos Alex Blake— waren alle musici die op The Flam zijn te horen, ook actief op de Jazzmarathon van 1978: Leo Smith—trompet, Joseph Bowie—trombone, Frank Lowe—tenorsax, Alex Blake—bas en Charles Bobo Shaw—drums.
N.B.: Alex Blake is geen beroemdheid geworden, maar hij is werkelijk een overdonderende krachtcentrale met houvast biedend ensemblespel en met robuuste, inventieve solo’s . Het zegt iets over zijn veelzijdige ambachtelijkheid dat hij op een half dozijn albums van een gelikte groep als The Manhattan Transfer is te horen. Hij is ook van de partij op meerdere albums van Billy Cobham en Randy Weston.
John Surman schittert door afwezigheid op de Marathon, maar in onze Concertzender-terugblik ruimen wij graag een plekje voor hem in
Op het comfortabelste tijdstip van de derde dag –zondag 14 mei 1978 om half tien— staat John Surman Solo ingeroosterd; daarna zou het festival worden afgesloten met een optreden van een gelegenheidsorkest van tien muzikanten o.l.v. de Franse pianist, componist en arrangeur Jef Gilson, The Europ-American Big Band, met de Amerikaanse trompettist Butch Morris als gast.
Vooral het publiek uit Groningen zelf had erg uitgekeken naar het weerzien met John Surman: als lid van The Trio, waar verder nog de bassist Barre Phillips en de drummer Stu Martin deel van uitmaakten, had hij in 1970 een onuitwisbare indruk nagelaten met een vroeg staaltje verzengende free jazz in het (reeds lang geleden opgeheven) jongerencentrum Chappaqua.
Na zijn periode met The Trio (1969—1971) vormde hij met Mike Osborne (altsax) en Alan Skidmore (sopraan- en tenorsax) het Britse trio SOS waar hij ook begon te experimenteren met het oproepen van door de synthesizer geproduceerde achtergrond-koortjes.
In deze terugblik op de Marathon van 1978 kunt u hem zowel met The Trio horen (met als gast de synthesizerspeler Dieter Feichtner) als in een solorol, tegen een achtergrond van een door hemzelf op band vastgelegd rietinstrumentenkoor.
Op het Transition Festival van april 2018 in TivoliVredenburg bewees John Surman ten overstaan van een uitpuilende Herz-zaal dat hij op zijn 74-ste nog altijd een boeiend verhaal in petto had. Inmiddels zijn we ruim vijf jaar verder, en ik krijg de indruk dat hij inmiddels op zijn lauweren is gaan rusten.
De Speellijst
John Surman—sopraan- en baritonsax, basklarinet: Prelude and Rustic Dance (1979)
Frank Lowe Quintet: Sun Voyage (Joseph Bowie) (1975)
Frank Lowe Quintet: Flam (Frank Lowe) (1975)
Frank Lowe Quintet: Be-Bo-Bo-Be (Charles Bobo Shaw) (1975)
Frank Lowe Quintet: Third Street Stomp (Smith, Bowie, Lowe, Blake, Shaw) (1975)
John Surman—sopraansax, basklarinet, Dieter Feichtner—synthesizer, Barre Phillips—bas, Stu Martin—drums: Mountainscape (1976)
********************************************************************
Ondanks buitengewoon hinderlijke weeffout in de organisatorische opzet van de Jazz Marathon 1978 was er veel free jazz om je vingers bij af te likken
Na het overdonderende succes van de Jazz Marathon van 1977 mocht je verwachten dat de programmeurs van de Jazz Marathon van 1978 zouden vasthouden aan de door alle critici en bezoekers luidkeels bejubelde succesformule. Net als de vier vorige Marathons vindt ook de editie van 1978 weer plaats in het Pinksterweekend, en net als de vorige Marathon zal ook deze vijfde Marathon maar liefst drie dagen beslaan: vrijdag 12, zaterdag 13 en zondag 14 mei 1978. Plaats van handeling: het voor een dergelijk festival uitermate geschikte Cultuurcentrum De Oosterpoort in Groningen.
Maar er blijkt een storende weeffout in de programmering te zitten, die op alle drie de festivaldagen afbreuk deed aan de sfeer en de concentratie tijdens een deel van de free jazzconcerten.
Eigenlijk was iedereen het erover eens, dat de drie eerste Marathons legendarische jazzfeesten hadden opgeleverd, maar dat de formule pas bij de vierde Marathon helemaal was uitgekristalliseerd en dat het axioma van de programmeurs voortaan onwrikbaar vast lag: de Marathon zal vanaf nu zijn een staalkaart van Amerikaanse en Europese musici en ensembles die louter opereren in het anarchistische rijk van de free jazz. (Op de eerste drie Marathons werd niet alleen free jazz ten gehore gebracht maar ook blues en (neo-)bop.)
Was de Marathon van 1977 een toonbeeld van uitgebalanceerd programmeren geweest, met alleen maar free jazz- formaties, de programmeurs van de Marathon van 1978 hadden zich laten verleiden om water in de wijn te doen door op de drie festivaldagen om 9.00 uur ‘s avonds optredens in de grote zaal te plannen die vooral voor een middle-of-the-road publiek interessant zouden kunnen zijn. Maar de afgelopen vier jaar had het festival nooit een knieval voor het grote publiek gedaan, en nu liet het minder progressieve publiek zich niet meer voetstoots naar de Oosterpoort lokken om in een biotoop vol met piep-kras-knor-geluiden naar een mottige kermisattractie als A Night in New Orleans, naar een minder gedenkwaardige editie van Art Blakey and the Jazzmessengers of naar de lompe strapatsen van de tourneeband van Lionel Hampton te komen kijken.
Het gevolg was echter dat er op het moment dat de grote zaal optredens begonnen telkens een golf van onrust door het kleine zaal publiek heen sloeg, omdat een niet onaanzienlijk deel van de bezoekers toch nog even een blik wilde werpen op die legendarische jazzmuzikanten uit de oude doos. Herhaaldelijk vroegen de op het podium van de kleine zaal opererende improvisatoren zich af waar ze deze plotselinge uittocht aan te danken hadden. Later op de avond probeerden veel spijtoptanten weer een plaats in de kleine zaal te bemachtigen, en deden daarmee opnieuw een aanslag op de sfeer in de zaal en de concentratie bij de free jazz-celebranten.
In feite hadden de programmeurs zichzelf opgezadeld met een toch wel concurrerend en verstorend parallel festival, dat geen historisch perspectief aanreikte voor de verrichtingen in de kleine zaal en dat puur muzikaal gezien vaak toch wel van een bedenkelijk niveau was. De conclusie van alle recensenten: dat was eens maar nooit weer.
Ook over de driee grote groepen, die wèl binnen het free jazz-stramien pasten—The Creative Music Orchestra o.l.v. Anthony Braxton, de negenmans band van Butch Morris en The EuropAmerican Big Band o.l.v. Jef Gilson—waren de critici over het algemeen ook niet erg te spreken. De ideeënrijke arrangementen van Braxton gaven te weinig ruimte aan de solisten en bij de band van Gilson was chaos troef.
De verrassingen zaten vooral bij de kleinere ensembles, zodat Rudy Koopmans in de Volkskrant van 16 mei 1978 kon schrijven: “Voltreffers kenmerken avant-garde jazzfeest.” De kop boven de recensie van Eddy Determeyer in het Nieuwsblad van het Noorden had ook een euforische strekking: “Jazz uit Midden-Westen schittert op 5de Marathon”. Simon Korteweg schreef in het Parool dat de Jazz Marathon zich vooral moet blijven concentreren op het brengen van avant-garde jazz en zich verre moet houden van het flirten met middle-of-the-road bands: “Binnen het scala van jazzevenementen in ons land vervult Groningen tot nu toe de rol van koploper. Hopelijk blijft dit zo.” De omvangrijkste recensie verscheen in Jazz/Press, geschreven door Han Schulte: “Dat de muzikale prestaties door deze onevenwichtige programmering (…) nogal wisselvallig van aard waren zal duidelijk zijn al doen sommige in een roes geschreven dagbladrecensies anders vermoeden.” Maar het meest genadeloos was de recensie van Gijs Tra in het Utrechts Nieuwsblad: “Van de respectabele reeks Jazzmarathons die de afgelopen jaren in de Groningse Oosterpoort werden gehouden kan aflevering 1978 maar beter snel worden vergeten.” Een recensie waarmee je het kind met het badwater weggooide, lijkt mij. Maar daar had Gijs Tra vaak een handje van, vooral toen Muziekcentrum Vredenburg in januari 1979 van start ging. Via zijn studie musicologie was hij ongetwijfeld in aanraking gekomen met het boek Pijper contra van Gilse en wist hij hoe machtig en ver strekkend dagblad recensies kunnen zijn. Al komen zijn verbale vermogens natuurlijk niet in de buurt van die van Willem Pijper.
Je kunt in je recensie eindeloos blijven voortborduren op die zeer manifeste weeffouten in de opzet van nota bene alweer de vijfde editie van de Jazzmarathon, maar je kunt je ook laten verbazen door de talloze optredens waar zich telkens weer het ongrijpbare wonder van de onbelemmerde free jazz improvisaties voltrok. Maak je je dan schuldig aan een in een roes geschreven dagbladrecensie?
*****
De ensembles van de vijfde Marathon (1978) op een rijtje
Vrijdag 12 mei / grote zaal / 21.00 uur
*** A night in New Orleans, uitgevoerd door 18 musici in wisselende combinaties; met o.m. Barney Bigard—klarinet, Benny Carter—altsax, Red Callender—bas, Cozy Cole—drums, Dick Cary—piano
Vrijdag 12 mei / kleine zaal / vanaf 21.00 uur
***Fred Anderson Trio: Bill Brimfield—trompet, Fred Anderson—tenorsax, Hank Drake–drums
***Cathy Berberian—zang, Ronald Brautigam—piano
***Phillip Wilson Quartet: Olu Dara—trompet, Frank Lowe—tenorsax, Frank Williams—bas, Phillip Wilson—drums
Zaterdag 13 mei / grote zaal / 21.00 uur
***Art Blakey and the Jazzmessengers: Valerie Ponomarev—trompet, Bobby Watson—altsax, Dave Schnitter—tenorsax, James Williams—piano, Dennis Irwin—bas, Art Blakey—drums
Zaterdag 13 mei / kleine zaal / vanaf 15.00 uur
***Leo Cuypers Kwartet: Willem Breuker—saxofoons, Leo Cuypers—piano, Arjen Gorter—bas, Martin van Duynhoven—drums
***Anthony Braxton Solo
***Instant Composers Pool: John Floore—trompet, Paul Rutherford—trombone, Gilius van Bergeyk, Ed Bogaard, Evan Parker, Peter Brötzmann—saxofoons, Maurice Horsthuis—viool, Misha Mengelberg—piano, Harry Miller—bas, Han Bennink—drums
***Leo Smith Dalta Ahkry 3: Leo Smith—trompet, Bobby Naughton—vibrafoon, Dwight Andrews—rieten
***Human Arts Ensemble: Joseph Bowie—trombone, Luther Thomas—altsax, James Emery, John Lindberg—gitaar, Bobo Shaw—drums
***Moniek Toebosch—stem, Michel Waisvisz—kraakdozen
***Anthony Braxton’s Creative Music Orchestra, een gezelschap van plusminus 20 musici, met mogelijkerwijs Kenny Wheeler en Leo Smith—trompet, Ray Anderson, Joseph Bowie en George Lewis—trombone, Abdul Wadud—cello, Marilyn Crispell—piano, John Lindberg en/of Brian Smith—bas, Thurman Barker—drums; aangevuld met ong. tien minder bekende musici, vaak jongere aanstormende talenten die nog naam moeten maken
N.B.: van de verhoopte hoofdrol in dit orkest door George Lewis is blijkens de recensies niets terecht gekomen
Zondag 14 mei / grote zaal / 21.00 uur
***Lionel Hampton Band: Joe Newman, Victor Paz—trompet, Eddie Chamblee, Paul Moen—saxofoons, Lionel Hampton—vibrafoon, Wild Bill Davis—orgel, Barry Smith—bas, Frankie Dunlop—drums
Zondag 14 mei / kleine zaal / vanaf 15.00 uur
***Lester Bowie Quintet: Lester Bowie—trompet, Arthur Blythe—altsax, Amina Claudine Meyers—piano, Malachi Favors—bas, Don Moye—drums
***Butch Morris & Nedley Elsak, kornet en trompet duetten
***Trio Manus: Marcel Edixhoven—sopraansax, basklarinet, Ed de Vos—bas, Fred van Duynhoven—drums
***Butch Morris Advance Systems Orchestra: Butch Morris—kornet, Arthur Blythe—altsax, Mirte Berkhemer—harp, Curtis Clark—piano, Harry de Wit—stringboard, Jean-Jacques Avenel—bas, Leo Goudriaan—bas, Hans Hoeksema—pauken, Don Moye—drums
***Dewey Redman Quartet: Dewey Redman—rieten, Fred Simmons—piano, Mark Helias—bas, Eddie Moore—drums
***Europ-American Big Band o.l.v. Jef Gilson: Butch Morris—kornet, Jean-Louis Chautemps, Alain Hatot, Francois Janneau, André Jaume, Philippe Maté,
Marc Richard—rieten, Jef Gilson—piano, Jack Gregg—bas, Jacques Thollot—drums
N.B.: de aangekondigde cellist, Jean-Charles Capon, ontbrak als ik Han Schulte mag geloven
De Jazzmarathon van 1979 krijgt aandacht op zaterdag 30 september 2023 en de Marathon van 1980 op zaterdag 30 december 2023
Samenstelling en presentatie: Peter Smids
