Een os op het dak 11: Nieuwe klankkleuren.
Vandaag de elfde aflevering van Een os op het dak van Thea Derks. Dit programma is losjes gebaseerd op haar boek Een os op het dak: moderne muziek na 1900 in vogelvlucht, een introductie in gewonemensentaal.
In aflevering 10 stonden we keer stil bij door de nazi’s als ‘Entartet’ bestempelde componisten. Vandaag slaan we een nieuwe bladzijde op in de geschiedenis van de moderne muziek.
In hun voortdurende zoektocht naar nieuwe muzikale mogelijkheden gingen componisten begin twintigste eeuw ook experimenteren met nieuwe klankkleuren. Zo componeerde Arnold Schönberg in 1909 zijn revolutionaire ‘Fünf Orchesterstücke’. Het derde deel heet ‘Farben’ en bestaat grotendeels uit één en hetzelfde akkoord dat telkens anders geïnstrumenteerd is. Doordat de verschillende instrumenten uiterst zacht inzetten, verschiet de muziek haast onmerkbaar van kleur.
Béla Bartók ontwikkelde het ‘snapped pizzicato’, dat ontstaat als een strijker een snaar met kracht optrekt en terug laat knallen op de hals van het instrument. Vanwege het opzienbarende effect ging deze techniek de geschiedenis in als ‘Bartók-pizzicato’.
Naast nieuwe speelwijzen werden ook nieuwe instrumenten ontwikkeld. Bijvoorbeeld de theremin, vernoemd naar de Rus Lev Sergejevitsj Termen, beter bekend onder zijn latere naam Leon Theremin. In 1919 monteerde hij twee antennes op een elektronisch lichaam, waarmee de bespeler geen fysiek contact maakt. Met de ene arm bepaalt hij/zij de toonhoogte en met de andere het volume. Door de hand te laten trillen ontstaat vibrato.
Hoewel Theremin dit elektronische instrument in 1919 ontwikkelde, wordt in het jaar 2020 toch zijn 100-jarig bestaan gevierd. Beroemde thereminspelers waren behalve de uitvinder zelf Clara Rockmore en Lucie Bigelow Rosen. Na een korte bloeiperiode raakte het instrument in onbruik, maar de laatste decennia is het weer in opmars, mede dankzij musici als Lydia Kavina en Thorwald Jørgensen.
Tip: als u de Os aanschaft via de website boekenbestellen.nl ontvangt u een exemplaar met persoonlijke opdracht.
- Arnold Schönberg. Fünf Orchesterstücke.
BBC Symphony Orchestra olv. Pierre Boulez.
- Bela Bartók. Strijkkwartet nr. 4.
Endellion String Quartet.
- Joseph Schillinger. Bury Bury me Wind.
Itzel Medecigo, mezzosopraan. Kamilla Bystrova, piano. Thorwald Jørgensen, theremin.
- Lera Auerbach. Preludes 2 & 3.
Thorwald Jørgensen, theremin. Kamilla Bystrova, piano.
Samenstelling, presentatie en montage Thea Derks
