Disco Volante Afl. 1: Pizzica
Gepubliceerd werk uit de 17e eeuw door de Duitse polyhistor Athanasius Kircher op de muziek van Salento had het bijbehorende fenomeen ‘Tarantismo’
De tarantella is een vorm van Zuid-Italiaanse zang, muziek en dans die sinds de 12de eeuw wordt uitgevoerd. De naam wordt in verband gebracht met de beet van de tarantulaspin, die giftig is. Traditioneel dacht men dat door deze beet psychische stoornissen ontstonden. Dit was eigenlijk symbolisch en oorspronkelijk was het een bijgeloof van de plattelandsbevolking. Dit sociale fenomeen werd in Europa bekend als ‘tarantisme’. Allerlei (volks)instrumenten zijn gebruikt gedurende de eeuwen voor het spelen van pizzica. De meest bekende zijn ‘tamburello’ (tamboerijn), guitaar, viool en, sinds de XX eeuw, ‘organetto’ (Italiaanse diatonische accordeon). Tarantella is vandaag populair in heel Italië, maar in een nieuwe, (post)moderne uitvoering. Onder de vele vormen van tarantella’s, is vandaag ‘pizzica’ de meest bekend. Dit soort muziek is typisch van het schiereiland Salento, dat precies de hak van de Italiaanse ‘laars’ is. ‘Pizzica’ betekent ‘het prikt’. De toespeling betreft de beet van de tarantula. Deze muziek is lang beschouwd als geneeskrachtig, en werd gebruikt als muziekkuur voor ‘i tarantolati’ (slachtoffers van de legendarische beet). In dit geval was de muziek afhankelijk van de klachten die de zieke toonde. Een andere soort ‘pizzica’ is echter een synoniem voor feest en werd gebruikt voor boerenfeesten en -vieringen. Nu is het bijgeloof en het desbetreffende fenomeen van ‘tarantisme’, met het afronden van de industrialisatie van Italië en de emigratie naar grote steden in Zuid- en vooral Noord-Italië, al bijna 50 jaar verdwenen. Maar de tweede soort pizzica, die voor feesten bedoeld is, bestaat voort en is in de afgelopen decennia een stuk populairder gemaakt in het hele land dankzij musici, onderzoekers en promoters. Vandaag focussen we op de pizzica door oude opnamen te beluisteren die nu dienen als dé meest authentieke bronnen. De eerste groepen die bestonden uit musici/ethnomusicologen (en dus niet meer gewone burgers of boeren) hebben in de jaren ’70 deze muziek een nieuw leven ingeblazen met behulp van deze bronnen in combinatie met veldonderzoek. Vervolgens, vanaf eind jaren ’90, ontstond er verder in Italië een massaal tarantella succes in de vorm van honderden concerten en workshops. Een voorbeeld daarvan is La Notte della Taranta. Jaarlijks wordt dit festival gehouden in de streek Salento – een streek in de hak van de Italiaanse ‘laars’, in de regio Apulia, dat tot het grootste muziekfestival van Italië uitgegroeid is.
De hoes van LP The Columbia World Library of Folk and Primitive Music: ‘Southern Italy and the Islands’ – Edited Alan Lomax and Diego Carpitella
Het programma bestaat uit een reeks concerten in kleine dorpjes. Het festival staat elk jaar onder leiding van een prominente internationale figuur (o.a. Ludovico Einaudi, Goran Bregovic, Stewart Copeland) en ontvangt gasten uit alle delen van de wereld die zich komen meten met de pizzica. De ontwikkeling van de tarantella heeft nooit stil gestaan, zeker niet tijdens de laatste jaren. Klassieke componisten, jazz, popmusici en DJ’s werden door de tarantella geïnspireerd. Deze Zuid-Italiaanse vorm van zang, muziek en dans heeft hierdoor zoveel aspecten en is daardoor zo bijzonder, dat er reden genoeg is om een reeks radioprogramma’s uit te zenden waar het gehele tarantella spectrum wordt bestreken. Het muzikale erfgoed van Zuid-Italië is nog breder, zoals de traditie bijvoorbeeld in regio’s als Campania en Calabrië en is net zo sterk en ‘oeroud’ als in de regio Apulia. Daarom gaat onze rondreis door Zuid-Italie de komende maanden nog verder, met rituele liederen, protest songs, work songs, satirische en liefdesliederen, slaapliedjes, kinderrijmpjes, en nog veel meer.
Album Italian Treasury. Puglia: the Salento – The Alan Lomax Collection
Italian Treasury: Puglia. The Salento (The Alan Lomax Collection)
1. ‘Boys dragging cans’ (recorded by A. Lomax) 0.48
2. Pizzica (recorded by A. Lomax) 3.20
Salvatora Marzo, Nardò (Lecce), 1960 – Foto: Diego Carpitella
Musiche Tradizionali del Salento – Le registrazioni di Diego Carpitella ed Ernesto de Martino
3. Pizzica Tarantata ‘Santu Paulu mia te Galatina’ (recorded by D. Carpitella / E. De Martino) 0.42
4. Pizzica Tarantata ‘Santu Paulu mia te Galatina’ (recorded by D. Carpitella / E. De Martino) 0.44
Salvatora Marzo e Luigi Stifani Nardò (Lecce), 1960 – Foto: Diego Carpitella
5. Pizzica Tarantata (recorded by D. Carpitella / E. De Martino) 6.03
Luigi Stifani, Nardò (Lecce), 1960 – Foto: Diego Carpitella
6. Pizzica Tarantata (recorded by D. Carpitella / E. De Martino) 3.02
7. Pizzica Tarantata ‘Te partire partu ca’ su furzatu’ (recorded by D. Carpitella / E. De Martino) 4.05
8. Pizzica Tarantata (recorded by D. Carpitella / E. De Martino) 2.05
9. Pizzica Tarantata ‘Santu Paulu meu de Galatina’ (recorded by D. Carpitella / E. De Martino) 0.59
10. Pizzica Tarantata ‘A du’ te pizzicau la tarantella’ (recorded by D. Carpitella / E. De Martino) 2:50
11. Pizzica Tarantata ‘Lu tambureddu miu vinne te Roma’ (recorded by D. Carpitella) 4.36
Musiche e Canti Popolari del Salento vol. 1 – Music and Folksongs from Salento
12. Pizzica-Pizzica ‘Pizzicarella’ (recorded by B. Molinaro) 4.18
CD – Music and Folksongs from Salento, by Bruno Montinaro – vol. 1 & 2
13. Pizzica-Pizzica di Aradeo-B (recorded by B. Molinaro) 1:49
Musiche e Balli Tradizionali del Salento – Le tradizioni musicali in Puglia vol. 3
14. Pizzica pizzica di Nociglia 2.54 (recorded by G.M Gala)
15. Pizzica scherma di Torrepaduli 6.13 (recorded by G. M. Gala)
16. Pizzica pizzica di Cutrofiano 3.37 (recorded by G. M Gala)
17. La ‘nzegna (pizzica pizzica) ‘pizzica di sbandieratori’ 4.07 (recorded by G. M. Gala)
18. Pizzica pizzica di Santu Paulu 2.20 (recorded by G. M. Gala)
