Genres: Eigentijdse muziek | Klassiek
Componisten/uitvoerenden: György Ligeti | Pascal Dusapin | Thomas Larcher
Lees het verslag van de NTR ZaterdagMatinee in het Amsterdamse Concertgebouw van 30 september 2017.
Pascal Dusapin overdondert met liefdevolle samenzang
De NTR ZaterdagMatinee in het Amsterdamse Concertgebouw had zich geen mooiere en avontuurlijkere seizoenstart kunnen wensen. Zaterdag 30 september werd het eigentijdse concertprogramma van 2017/2018 afgetrapt met een ontroerende wereldpremière en een hedendaagse orkestklassieker. Het Radio Filharmonisch Orkest onder leiding van Markus Stenz haalde het onderste uit de kan. In György Ligeti’s meesterproef ‘Lontano’ (1967) waren alle traag verschietende kleurschakeringen en meerstemmige klankweefsels in detail te horen en te volgen. Alsof klankgolven voor even in priemende lichtbundels veranderden. Een indrukwekkende modeluitvoering waarbij de boventonen en schurende harmonieën je naar adem deden happen.
De Franse componist Pascal Dusapin (1955) overtrof daarna alle verwachtingen met een indrukwekkende wereldpremière van zijn ‘At Swim-Two-Birds’ voor viool, cello en orkest. Een werk dat hij op maat heeft geschreven voor stervioliste Viktoria Mullova en haar levenspartner, de cellist Matthew Barley. Voorafgaand aan het concert vertelde Dusapin dat hij even twijfelde of hij nog een concerto voor strijkers moest schrijven. Van zijn hand zijn er inmiddels al een celloconcert en vioolconcert verschenen. “Maar Mullova en Barley overtuigden me dat het met hun beider instrumenten weer een hele nieuwe klank en resonantie zou opleveren. Ik wist ook dat ik schreef voor een echtpaar. Dit concert is zoiets als een liefdesverhaal. Ze reizen beiden de hele wereld af voor concerten, en dan is het een zegen voor ze om ook eens samen op het podium te staan.” De merkwaardige titel van het concerto is ontleend aan de gelijknamige experimentele roman van de Ier Flann O’Brien uit 1939. Een complexe James Joyce-achtige roman die de componist heel wat hoofdbrekens bezorgde, vertelt hij met een glimlach om zijn mond. “ Je drijft tussen realiteit en fantasie en dat vierhonderd pagina’s lang. Als componist was ik dus aan het drijven en zwemmen, en de Two Birds verwijzen vanzelfsprekend naar Mullova en Barley.”
Zo ondoorgrondelijk als het boek is, zo diep doorvoeld is Dusapins gelijknamige compositie. Dusapins liefde voor zingbare melodieën is hoorbaar door heel het concerto. Mullova grijpt je meteen bij de keel met ijle vioolmelodieën, waar Barley zijn celloklanken zachtjes tegen aanschuurt. Hier en daar worden woelige, dramatisch accenten geplaatst, maar de intensiteit van opborrelende solomelodieën overheerst. Alsof Mullova en Barley zich op een hartveroverende raga hebben gestort. De innigheid van hun spel had iets betoverends. Dirigent Markus Stenz hield het Radio Filharmonisch Orkest bewonderenswaardig klein, alsof het een kamerconcert betrof. Dusapin kan ragfijn en transparant instrumenteren, waardoor je als luisteraar continu gefascineerd blijft luisteren. Celesta en een hele batterij aan slagwerk (waaronder een rek gongs) zorgen voor klankkleursprankelingen. Orkest en de twee solisten waren verwikkeld in een intiem muzikaal ménage à trois waar het publiek muisstil getuige van was. Het kan niet anders dan dat ‘At Swim-Two-Birds’ tot een van Dusapins populairdere successtukken zal uitgroeien.
Na de pauze was de intieme sfeer snel vervlogen. De Oostenrijkse componist Thomas Larcher (1963) haalde alles uit zijn orkestrale trukendoos voor zijn Tweede symfonie ‘Kenotaph’ (leeg graf). Buitengewoon beeldende muziek met een niet aflatende stootkracht. Maar ook een orkestwerk dat al te uitbundig alle kanten opschiet. Een overrompelstrategie, die in al zijn uitgelatenheid cartoonesk werkt en vermoeiend voor de oren. Larcher put rijkelijk uit de geschiedenis en Mahler en Adams zijn duidelijk favoriet. Van decibeloverschrijdende, opstekende orkeststormen tot zoetsappige pastorale droommuziek waar het accordeon een heldenrol krijgt toebedeeld. Het ene fraaie filmische effect wordt op het andere gestapeld, maar aan het eind mis je diepgang en samenhang. Gelukkig was het programma voor de pauze zo gedenkwaardig dat je verwachtingsvol het nieuwe concertseizoen inblikt. Zo biedt de NTR ZaterdagMatinee komend seizoen veel nieuw werk van onder anderen Joey Roukens, Fred Momotenko en Willem Jeths.
Geschreven door Thema programmamaker Mark van de Voort.
Luister hier naar Lontano van Gyorgy Ligeti. Uitgevoerd door het Wiener Philharmoniker olv. Claudio Abbado.
Luister hier naar ‘La melancholia Operatorio’ en het pianoconcert ‘A Quia’ van Pascal Dusapin.
Luister hier naar Pianotrio ‘Trio Rombach’, Strijkkwartet nr. 1 + 3 en ‘Anacoluthe’ van Pascal Dusapin.
En luister hier naar werk van Thomas Larcher.
