Joodse Barok

Het is voor joden in Europa altijd een dilemma geweest: in hoeverre moeten we ons aanpassen aan de dominante christelijke cultuur? Hoe kunnen we met onze tijd meegaan en toch onszelf blijven? Deze discussie bereikte ook de muziek. Waar veel joden woonden – in Amsterdam, in Avignon, in Venetië, waren altijd wel een paar mensen die graag wat meer pracht en praal in de liturgie zagen. Anderen zagen volstrekt niet in waarom het onbegeleid reciteren, zoals dat al sinds onheuglijke tijden gebeurden, aan een update toe was.

Salomone Rossi had een heel duidelijk standpunt in deze discussie. We leven niet meer in de tijd van Mozes, laten we vooral meerstemmige muziek maken! Dus publiceerde hij een boek met psalmen en gezangen in het Hebreeuws, maar in de stijl van motetten of madrigalen. Omdat Rossi ook violist was, smokkelde hij ook wat instrumentale sonates zijn boek in. We horen er hier twee.

Van de traditionele joodse muziek zoals die in deze eeuwen gezongen werd, weten we minder. Gelukkig heeft Benedetto Marcello in de achttiende eeuw de moeite gedaan om in de Sefardische en Asjkenazische synagoges van Venetië gezangen te transcriberen. Hij kan dat alleen uit musicologische belangstelling hebben gedaan, want Marcello was geen jood en had als edelman met een carrière in de rechten veel aan status te verliezen. Maar muziek was zijn hobby – niet alleen als componist, maar ook als boekstaver van andere muziek die de Venetianen maakten. Om de joden van dienst te zijn, ‘moderniseerde’ hij de gezangen ook door ze van een begeleiding te voorzien. We horen hier een Asjkenazisch gezang in twee versies, onbegeleid en begeleid.

Ook in Amsterdam werd muziek gemaakt. Het weinige wat we hebben komt op naam van Abraham Caceres. Zijn composities zijn grotendeels homofone gezangen met continuobegeleiding. Vergeleken bij Rossi lijkt het een beetje karig, maar bedenk wat de calvinisten op datzelfde moment aan muziek deden. Onze staatsreligie kwam niet verder dan eenstemmige gemeentezangen met soms – als de dominee het toeliet – een eenvoudige orgelbegeleiding. Dan kon je, als muziekliefhebber, toch maar beter in de Portugese synagoge zitten.