De rondgang langs het klassieke repertoire van het Nederlands Philharmonisch eindigt logischerwijs bij Beethoven. De vroege en de late Beethoven.
Het Nederlands Philharmonisch orkest, of liever gezegd leden daarvan, gaf in 1986 diverse concerten rond Haydn, Mozart en hun tijdgenoten. Omdat Beethoven het logische vervolg is op allebei, kwam deze componist vervolgens op het programma te staan.
In tegenstelling tot de eerdere concerten, die allemaal in de Kleine Zaal werden afgewerkt, kon het orkest nu de Grote Zaal van het Concertgebouw gebruiken. Dat betekende ook dat het hele orkest weer mocht meedoen. Het concert begint nog met de strijkers alleen, maar schakelt daarna over op een volledig orkest.
Op het programma staan twee redelijk vroege werken van Beethoven en één laat werk. Het Tweede pianoconcert opus 19 is eigenlijk zijn eerste (één ongepubliceerd jeugdwerk daargelaten), maar omdat hij het pas na nummer één publiceerde, is het toch als zijn tweede pianoconcert bekend gaan staan. Beethoven schreef het stuk tussen 1787 en 1789, als tiener, in de tijd dat hij naam maakte als pianist. Het was dus een showstuk in de beste traditie van Mozart, dat hem zowel als zowel scheppend als uitvoerend musicus moest tonen.
De Tweede symfonie opus 36 stamt al uit Beethovens middenperiode. Het werk werd voltooid in 1802. Rond deze tijd werd Beethoven duidelijk dat zijn gehoor achteruit ging en dat hij op de lange duur helemaal doof zou worden. Een vreselijke gedachte, die hem tot zelfmoordplannen dreef. Apart, als je de zonnige muziek hoort. Beethoven blijft in dit werk nog dichtbij zijn grote voorbeeld Haydn, maar de eerste kenmerken van een nieuwe stijl zijn al te vinden. Zo is het menuet voor het eerst vervangen door een scherzo. De echte doorbraak kwam in de volgende symfonie (de ‘Eroica’-symfonie), die hij in 1804 voltooide. Dit werk heeft de Tweede een beetje in de schaduw gezet; daarom is het des te beter dat het hier nu eens tot zijn recht komt.
De Große Fuge – oorspronkelijk voor strijkkwartet, maar hier met strijkorkest gespeeld – is een van Beethovens laatste werken. Oorspronkelijk maakte het deel uit van het Strijkkwartet opus 130, maar nadat de muziek zelfs voor de meest ruimdenkende liefhebbers te modern bleek, besloot Beethoven dit deel te vervangen. De oorspronkelijke fuga gaf hij apart uit. Het duurde nog tientallen jaren voordat het kwartje een beetje begon te vallen en de Große Fuge wat bekender en gewaardeerder werd.
Hoewel deze fuga, net als de grote fuga uit de Hammerklaviersonate opus 106, van een ongelofelijke originaliteit is en door niemand anders geschreven had kunnen zijn, komt het stuk niet helemaal uit de lucht vallen. Beethoven dankte de beheersing van de fugavorm aan zijn leraar Johann Albrechtsberger. Deze had hem de fugakunst op zijn eigen manier bijgebracht. Pas later leerde Beethoven een paar fuga’s van Bach kennen. Dit verklaart waarom zijn fuga’s in niets lijken op die van Bach – ook al voldoen ze aan de meeste vereisten die het genre vraagt. Behalve de invloed van zijn leraar onderscheiden deze fuga’s zich ook door een verregaande (voor die tijd zelfs extreme) chromatiek en een ongewone lengte. Het lijkt wel alsof Beethoven alles wat zijn muziek bijzonder heeft gemaakt in deze fuga wil stoppen. Gaat u er even rustig voor zitten en zorg dat u geen detail mist, alleen dan komt deze muziek ten volle tot haar recht.
