Hommage à: de hommage als genre. Bij sommige componisten, in het bijzonder de Hongaar György Kurtág, groeide de hommage uit tot een genre.
Hommage à
Bij sommige componisten, in het bijzonder de Hongaar György Kurtág, groeide de hommage uit tot een genre. Zijn oeuvre wemelt werkelijk van de kortere en langere eerbetuigingen. Enkele daarvan vormen het vertrekpunt van het programma ‘Hommage à …’, een creatie van pianist Jan Michiels en Professor musicologie aan de Universiteit van Leuven Pieter Bergé. ‘Hommage à …’ werd eenmalig uitgevoerd op 10 oktober 2023 in de Grote Aula van het Marie-Theresiacollege in Leuven (B). Het concert was onderdeel van de programmering van het Festival 20/21.
‘Hommage à’ bestaat uit vijf hoofdstukken. Elk van de hoofdstukken heeft de structuur van een spiegeling. Concreet betekent dit dat er telkens één specifieke hommage centraal staat, waaraan paarsgewijs gerelateerde werken worden verbonden. Vier keer gaat het daarbij om een hommage van Kurtág, maar de middelste hommage van het programma is van Alban Berg: het middendeel uit zijn magnifieke Kammerkonzert, dat zelf trouwens ook een spiegelstructuur heeft.
Elk hoofdstuk stelt een specifieke klankwereld centraal. In het middelste, en ook in het vierde hoofdstuk, is dat de Tweede Weense School. In hoofdstuk twee is de insteek Frans-Russisch, en in het eerste en laatste hoofdstuk worden linken gelegd naar het verleden, meer bepaald naar de Duitse muziekcultuur van Johann Sebastian Bach tot Johannes Brahms. In al zijn diversiteit blijft het programma vrij homogeen qua instrumentarium.
De piano, soms vierhandig bespeeld, vormt de belangrijkste verbindende factor. Verder is een hoofdrol weggelegd voor de klarinet die in de twee langste stukken van het programma in dialoog gaat met de altviool (Kurtágs Hommage à R. Sch.) en de viool (Bergs Kammerkonzert). Via de sopraanstem vinden ten slotte ook woorden – vaak gebald en enigmatisch – toegang tot deze ‘Hommage à …’. Een grote trom geeft één doffe dreun prijs.
- Merkwürdige Pirouetten is opgebouwd rond Kurtágs Hommage à R[obert] ScH[umann]. Voor en na de integrale uitvoering van dit werk klinken korte stukken Van ScHumann zelf, waaraan Kurtág in zijn Hommage expliciet of impliciet refereert: Kreisleriana en Davidsbündlertanze.
- Der Wahre Weg is opgebouwd rond drie Hommagestukken van Kurtág. Centraal staat zijn Hommage aan Pierre Boulez uit de Kafka Fragmente, met daarrond twee van Boulez’ eigen Notations Voor piano. De hoekdelen van dit hoofdstuk zijn hommages aan twee Russische componisten, Tsjaikovski en Stravinsky. Beide Russen nemen ook zelf kortstondig het woord. Stravinsky’s Tombeau de Claude Debussy slaat daarbij een brug tussen Rusland en Frankrijk, twee culturen die sinds eeuwen muzikaal zeer verweven zijn.
- Erinnerung
- Heimweh
Het centrale stuk van Erinnerung is het langzame middendeel uit Alban Bergs Kammerkonzert, in diens eigen bewerking voor piano, klarinet en viool. Kurtág fungeert deze keer niet als hoofdfiguur, maar als dubbele flankspeler. In Heimweh waaiert de eigenzinnige klankwereld van de tweede Weense school verder uit, met de lichtende maan als leidraad. Vertrekkend vanuit alweer een fragment uit Kurtágs Kafka Fragmente (Es blendete uns die Mondnacht) doemen onvermijdelijk ook twee fragmenten uit Schönbergs Pierrot Lunaire op in de duisternis.
- Abschied
Abschied is gedeeltelijk een terugkeer naar de Merkwürdige Pirouetten van het eerste hoofdstuk: het laatste (en langste) deel van Kurtágs Hommage à R. ScH. Abschied wordt integraal hernomen als centrale compositie. Ook wordt opnieuw een link naar Schumann gelegd. Van daaruit wandelt ‘Hommage à …’ verder het Verleden in via Brahms tot Bach. In de epiloog krijgt Kurtág het laatste woord: Der begrenzte Kreis ist rein uit de Kafka Fragmente. Ook dat stukje spant een boog naar de Pirouetten, want het is een vocale variant van het tweede deel van de Hommage à R. ScH.
De uitvoerenden:
Violist Pieter Jansen heeft een grote passie voor hedendaagse muziek. Hij is sinds 2006 solo violist van SPECTRA en wordt regelmatig uitgenodigd door o.a. Ensemble Multilatérale, HERMESensemble en Ictus. Als concertmeester / solo violist wordt Jansen vaak gevraagd door Casco Phil, Boho Strings, Volksopera en het Symfonieorkest van de Munt (Brussel). Hij wordt daarnaast regelmatig uitgenodigd om op te treden met het Symfonieorkest van Vlaanderen en Le Concert Olympique.
Diede Verpoest komt uit een muzikaal nest, studeerde eerst viool bij zijn vader en vervolledigde zijn studies aan het conservatorium van Brussel bij Philippe Graffin. Hierna werd hij gedurende twee jaar vioolassistent aan het Koninklijk Conservatorium Brussel. Als altviolist is Verpoest de laatste jaren zeer actief met het Karski Quartet, dat Artist in Residence is aan de Muziekkapel Koningin Elisabeth in Brussel.
Emile Souvagie is eerste klarinettist bij Opera Ballet Vlaanderen. Daarnaast is hij lid van het Verbier Festival Orchestra en was hij afgelopen seizoen als academist werkzaam bij het Koninklijk Concertgebouworkest in Amsterdam. Souvagie studeerde klarinet en oude muziek aan het Koninklijk Conservatorium Brussel bij Benjamin Dieltjens en vervolmaakte zich verder in Stockholm en Keulen. Hij speelde reeds bij het Belgian National Orchestra, Antwerp Symphony Orchestra, Brussels Philharmonic en het Orchestre des Champs-Elysées. Met het Firgun Ensemble (klarinet en strijkkwartet) won hij eerste prijzen op het Storioni Willem Twee Concours 2018 en Supernova 2022.
Sopraan Lore Binon zet zich graag in als verdedigster van het kwetsbare liedgenre. Haar fijngevoelige en rijke muzikale persoonlijkheid maakt haar een veelgevraagde soliste in binnen- en buitenland voor zowel het symfonisch repertoire als oude muziek. Daarnaast koestert Binon een grote liefde voor kamermuziek. Ze is mede oprichtster van Revue Blanche; een vocaal/instrumentaal kamermuziekensemble met een ongebruikelijke maar bijzonder kleurrijke bezetting: sopraan, fluit, altviool en harp. Binnen het muziektheater werkte ze reeds mee aan een verschillende voorstellingen. Binon is eveneens actief binnen de hedendaagse muziek. Zo zong ze o.a. Schönbergs Pierrot Lunaire op diverse festivals, werkte meermaals samen met Ictus en Rosas en zong met SPECTRA.
Pianist Jan Michiels staat bekend om zijn zeer persoonlijke en veelgelaagde omgang met het pianorepertoire, door oud en nieuw in telkens wijzigende perspectieven te combineren. Talrijke opnames getuigen hierover. Ze bevatten muziek van Bach tot vandaag, gezien vanuit het standpunt van een uitvoerder die zijn programma’s vorm geeft vanuit een voortdurende dialoog met levende muziekgeschiedenis. Zo werkte Michiels intens samen met componisten als György Kurtág, Helmut Lachenmann, Karel Goeyvaerts en Kris Defoort. Als pedagoog gaf hij masterclasses over heel Europa. Momenteel is hij docent piano aan het Koninklijk Conservatorium Brussel en gastprofessor aan de Universität der Künste Berlin.
Pianiste Inge Spinette wordt geloofd voor haar subtiel en intelligent kleurenspel waarbij ze de schakeringen van uitgepuurde emotie volledig beheerst. Ze leidt sinds 1992 een dubbele carrière als Lied-interpreet en opera-coach in De Munt. Daarnaast is ze docente Lied aan het Koninklijk Conservatorium Brussel sinds 1992. Ze begeleidt ook zangers op zangwedstrijden van wereldniveau zoals de Koningin Elisabeth Wedstrijd. Haar omvangrijke discografie bevat opnames met vocaal repertoire (o.a. met Lore Binon) en werk voor twee piano’s en quatre-mains (met Jan Michiels).
Playlist
Deel 1: Hommage à
Locatie: Grote Aula van het Maria-Theresia College in leuven, België
- Proloog
György Kurtág (°1926)
Kafka-Fragmente (1985-1986)
III /7. Ziel, Weg, Zögern
- Merkwürdige Pirouetten
Robert Schumann (1810-1856)
Kreisleriana (1838) I. Äußerst bewegt
György Kurtág (°1926)
Hommage à R. Sch. (1990)
- Merkwürdige Pirouetten des Kapellmeisters Johannes Kreisler
- : der begrenzte Kreis …
- … und wieder zuckt es schmerzlich F. um die Lippen …
- Felhó valék, már süt a nap… (töredék-töredék) (Eine Wolke war ich, jetzt scheint schon die Sonne)
- In der Nacht
- Abschied (Meister Raro entdeckt Guillaume de Machaut)
Robert Schumann (1810-1856)
Davidsbündlertänze (1837)
- Wie aus der Ferne
- Nicht schnell
- Der Wahre Weg
György Kurtág (°1926)
Játékok I (1973) LXX. Hommage à Tchaikovsky
Pjotr Iljitsj Tsjaikovski (1840-1893)
Symfonie Nr. 4 (1877-1878) II. Andantino in modo di canzona piano
Pierre Boulez (1925-2016)
Notations (1945) V. Doux et improvisé
György Kurtág (°1926)
Kafka-Fragmente (1985-1986) II /1. – – Der wahre Weg… (Hommage-message à P. Boulez)
Pierre Boulez (1925-2016)
Notations (1945) VIII. Modéré jusqu’à très vif
Igor Stravinsky (1882-1971)
Tombeau de Claude Debussy (1920) VII. Slotkoraal uit Symfonieën voor blaasinstrumenten (1918)
György Kurtág (°1926)
Játékok IV (1979) IV. Bells. Hommage à Stravinsky
- Erinnerung
György Kurtág (°1926)
Attila József Fragmente (1981) XI. XII. Oly lágy az este… / Der abend… És ámulok / Und erstaunt bin ich…
Alban Berg (1885-1935)
Kammerkonzert (1923-1925) II. Adagio (arr. 1935)
György Kurtág (°1926) Attila József Fragmente (1981) XVII. A kerten… / Im Garten
- Heimweh
Arnold Schönberg (1874-1951)
Sechs kleine Klavierstücke (1911) II. Langsam
Arnold Schönberg (1874-1951)
Pierrot Lunaire (1912) IX. Gebet an Pierrot
György Kurtág (°1926)
Kafka-Fragmente (1985-1986) IV /8. Es blendete uns die Mondnacht
Arnold Schönberg (1874-1951)
Pierrot Lunaire (1912) XV. Heimweh
Arnold Schönberg (1874-1951) Sechs kleine Klavierstücke (1911) VI. Sehr lansam
- Abschied
György Kurtág (°1926)
Játékok VIII (1982-2005) IV. – – Hommage à J. S. B.
Robert Schumann (1810-1856)
Geistervariationen (1854) I. Thema
György Kurtág (°1926)
Hommage à R. Sch. (1990) VI. Abschied (Meister Raro entdeckt Guillaume de Machaut)
Johannes Brahms (1833-1897)
Schumann-Variationen (1854) I. Thema XI. Variation Nr. 10. Poco Adagio
Johann Sebastian Bach (1685-1750)
Gottes Zeit ist die allerbeste Zeit (Actus Tragicus) (1707, arr. György Kurtág) I. – – Sonatina
Deel 2: Kodály en Kalie
- Zoltán Kodaly
Duo voor viool en cello, op. 7
Fumika Mohri, viool en Michiaki Ueno, cello
Locatie: Concertzaal Marcel Hastir, Brussel, België
- Kalie Akel
Cello Quartet 2, Op. 34
Tansman Cello Quartet
Locatie: Sint-Catharinakerk, Duisburg, België.
- Aanvulling
Franz Liszt
Gnomenreigen
Yelin Wangzhang
Locatie: Stadsfeestzaal Aalst, België
Opnametechniek, samenstelling en presentatie: Leo August De Bock
Op de foto: pianist Jan Michiels, foto van Mirjam Devriendt
