Arvo Pärt schreef met de canon Pokajanen zijn meest monumentale werk
We verplaatsen ons in gedachten naar de gemeente Lessen in Wallonië, op de grens met Vlaanderen. Elk jaar vindt daar het Musica Sacra Festival plaats met minstens zoveel bezoekers uit Nederland als zuiderburen. In Lessen staat het middeleeuwse Hospice Onze Lieve Vrouw met de Roos. Vlakbij is er de Sint-Pieterskerk. Die kerk is in augustus 2023 de thuis van het door Johan Vriens en z’n logeerplek Rosario jaar na jaar georganiseerde, over een weekend gespreide en telkens uitverkochte Musica Sacra festival.
Het is zondag 13 augustus 2023. Dirigent Maarten Van Ingelgem is erin geslaagd de zangers van het enkele jaren tevoren ontbonden kamerkoor Aquarius weer samen te brengen. Dagenlang hebben ze gerepeteerd voor wat een zinderende uitvoering van het magnum opus van Arvo Pärt zal worden: zijn magistrale – ik zou bijna zeggen monumentale – boetecanon of Pokajanen. 32 zangers van het vierstemmige koor vertolken het ongezeglijke: de diepste duisternis van de boete, de indringende bede om vergiffenis en de louterende absolutie van het gebed.
Dirigent Maarten Van Ingelgem getuigt over de voor hem bijzondere opvoering.
“Ik heb me op mijn eerste uitvoering gedurende weken voorbereid in de periode van de geboorte van mijn oudste dochter. Hoe vaak heb ik niet naast haar bedje zitten oefenen, de baspartij moet ergens in haar blijven resoneren, denk ik. De cyclus van het leven sloot zich trouwens met de uitvoering in Lessines, omdat mijn vader daarop aanwezig was. Hij overleed twee weken geleden. Aquarius zong vroeger vaak werk van hem.
Tijdens de uitvoering in Lessen schuiven de in een cirkel opgestelde zangers gelijk met cesuren in de muziek een kwartcirkel op naar links tot ze weer staan waar ze aan het begin stonden.
Voor enkele passages beroept de componist zich op een solistentrio. Kenmerkend voor het oeuvre van Arvo Pärt is de tintinnabuli– of klokjesstijl. Dit betekent dat één partij de melodie voert, terwijl de andere stemmen daar net na de tel op antwoorden met noten uit hetzelfde akkoord. Door de telverschuiving tussen de stemmen krijg je, zodra de melodie verder loopt, automatisch een dissonant en dus lichtjes wringend effect.
De dramaturgie van de canon Pokajanen komt het best tot haar recht met een integrale uitvoering. Het ritueel van dit meer dan anderhalf uur durende canon Pokajanen biedt ons het grootste goed van deze tijd: traagheid.
Het concert werd opgenomen door Leo August De Bock.
Met enkele Vespers van Rachmaninov gaan we terug naar de inspiratiebron van Pärt voor z’n Boetecanon. De vijftiendelige Vespers, of om zijn eigen titel Volledige nachtwake te gebruiken, beschrijft de componist als een ‘bewuste nabootsing’ van de oorspronkelijke kerkmuziek. Hoewel het vanzelfsprekend veel is verschuldigd aan het rijke Russische erfgoed van religieuze muziek, was Rachmaninovs inspiratie evenzeer politiek. Ze was een bekrachtiging van het nationalisme tijdens de oorlog. De première, veel meer een concert dan een godsdienstige gebeurtenis, was een groot succes.
U hoort het Utrechts Vocaal Ensemble onder leiding van Jeroen Spitteler. Tenor is Maarten Stevens. Geluidstechnicus was Dirk Winkel. Productie: Wijnand de Groot.
Playlist:
01 Arvo Pärt
Canon Pokajanen (Boetecanon), 93’55”
02 Sergei Rachmaninov
Komt, laten wij aanbidden, 01’41”
04 Sergei Rachmaninov
Beatus Vir, 04’25”
05 Sergei Rachmaninov
O, stil licht, 02’50”
06 Sergei Rachmaninov
Nunc dimitis, 03:12
07 Sergei Rachmaninov
06 Ave Maria, 02’38”
