Dwarsliggers & Buitenbeentjes

Carla Bley (1936—2023) heeft in haar meer dan 60 jaar omspannende carrière werken geschreven voor tal van bezettingen: duo’s, trio’s, sextetten en mini big bands. Voor bands met een standaard big band bezetting is zij in totaal zes keer in touw geweest. Fleur Carnivore (1988) zit met zijn vijftien muzikanten tussen een mini big band en een heuse big band in, maar op de overige vijf titels hoor je  ensembles met een reguliere big band bezetting (tussen de zeventien en negentien bandleden): The Very Big Carla Bley Band (1990), ondanks zijn titel met zijn 18 muzikanten een hele normale big band!, net als de band op Big Band Theory (1993). Looking For America  (2002) en Appearing Nightly (2006) zijn in eerdere uitzendingen al uitgebreid aan de orde geweest. Vandaag is het buitenbeentje in de reeks van Carla’s big band projecten aan de beurt: The Carla Bley Big Band Goes To Church (1996), zes werken die hun ontstaan te danken hebben aan Carla’s kindertijd in een godvrezend gezin.

Tijdens haar lange carrière kwam de componiste Carla Bley met een zekere regelmaat op de proppen met een compositie die verwees naar haar streng-religieuze opvoeding.

Ik noem een paar titels: A New Hymn (1976; te vinden op de cd Dinner Music), Jesus Maria and Other Spanish Strains (1978; Musique Mécanique), The Lord Is Listenin’ To Ya, Hallelujah (1981; Live en 1994; Songs With Legs),  Soon  I Will Be Done With The Troubles Of This World (1988; Duets) en Who Will Rescue You? (1990; The Very Big C.B. Band). En ook titels als Joyful Noise, Healing Power en All Fall Down lijken mij niet vrij van religieuze smetten.

Het is dus niet zo vreemd dat er in 1996 een album op de markt kwam waar alleen maar religieuze muziek op stond: The Carla Bley Big Band Goes To Church. Opgenomen in een 13de eeuwse kerk in Perugia.

Later in de zomer van 1996 heeft ook het Amerikaanse publiek nog kunnen genieten van het programma met religieuze muziek van Carla Bley: een louter met New Yorkse musici bevolkte band heeft deze muziek toen ten gehore gebracht op jazz festivals in Detroit en Chicago. (De band in Perugia bestond uit Amerikaanse en Europese musici).

CARLA BLEY: THE CHURCH WAS MY PRIMARY MUSICAL INFLUENCE

Om de reli-muziek van Carla Bley te kunnen plaatsen  moeten we  haar doopceel lichten; zij werd geboren op 11 mei 1936 in Oakland (Californië), als dochter van een nogal fundamentalistisch echtpaar: Emil Carl Borg en Arlene Anderson, beiden kinderen van Zweedse immigranten. Dit duo had elkaar leren kennen toen ze een opleiding volgden aan het Moody Bible Institute in Chicago. Aan die instelling kun je een opleiding volgen tot evangelist, zendeling en kerkmusicus. Na het  behalen van zijn diploma ging Emil Borg in Oakland aan de slag als koordirigent, kerkorganist en pianoleraar, terwijl mevrouw Borg allerlei hand- en spandiensten verleende. (Het Moody Bible Institute is gesticht in de 19de eeuw, en bestaat nog steeds. Er staan op dit moment 2606 studenten ingeschreven, meldt de website vol trots.)

In een interview heeft Carla Bley iets verteld over het gezin waarin zij opgroeide: “I started in the church. Mijn ouders waren fanatieke kerkgangers. We gingen bijna iedere dag naar de kerk. Of er was een repetitie van het koor, of een gebedssamenkomst, of een bijbel studie of een gezellige maaltijd met geloofsgenoten. Op zondag had je de zondagsschool en dan had je de kerkdienst, en dan was er de avonddienst, en dan was er daarna ook nog weer iets. The church was my primary musical influence. Toen ik van de kerk naar de jazz overstapte, maakte dat voor mij nauwelijks verschil. Voor mijn gevoel was het eigenlijk één pot nat. Ik dacht dat er geen echt verschil tussen was. Misschien had het wel te maken met de extatische beleving die zowel in de serieuze als in de meer frivole muziek een rol speelde. Van het beluisteren van muziek wordt de mens heel, heel gelukkig of heel erg bedroefd. Dat was zowel het geval bij de kerkmuziek als bij de jazz. Seems to me the harmonic language was the same.”

In Setting Calvin’s Waltz gebruikt Carla-de-afvallige een overbekend kerkelijk lied –Old Rugged Cross– als een van de bouwstenen voor deze monumentale compositie, die zij in opdracht van de Berliner Jazz Tage heeft geschreven. In Amerika is Old Rugged Cross een hit in de kringen die zich door Billy Graham de les laten lezen, maar in Nederland is dit stukje edelkitsch ook populair, met als titel Het Ruw Houten Kruis,  dankzij de Zangbundel van Johannes de Heer. Laat het maar aan Carla Bley over om dit staaltje religieuze schlagerkunst vanuit een ironische invalshoek te benaderen.

CARLA HOUDT OOK VAN COUNTRY MUSIC, THE FOUR TOPS, MARVIN GAYE EN VALERIE SIMPSON

Om Carla Bley beter te begrijpen nog een citaat uit dat interview: “I definitely am a citizen of the world of music, and there is very little physical geography involved in that. I feel just as close to musicians from Africa as I do musicians from my own country, the United States. In fact, I don’t feel close to the music of most of the people of the U.S. at all, except that I do like good country music. I love that whole Motown thing in Detroit.  The Four Tops were my favorite band, and I just love everything Marvin Gaye ever did. I just love the music done by Valerie Simpson. She wrote stuff like Ain’t No Mountain High Enough. One of the true great songwriters of the ages, Valerie Simpson! Wow.”

Het derde stuk van de uitzending opent met een pikant getoonzet lied –Exaltation— dat het componerende buitenbeentje Carl Ruggles (verwant aan outsiders als Henry Cowell en Charles Ives)  in 1958 heeft geschreven ter herinnering aan zijn overleden echtgenote, daarna horen wij lofzangen en smeekbedes in een duet tussen Wolfgang Puschnig en de drummer Dennis Mackrel, en good old George Frideric Handel komt vervolgens ook nog  een paar keer om de hoek kijken met een ironisch Hallelujah-riffje.

Ook in de twee resterende stukken is weer sprake van een buitengewoon slim gebruik van al die bronnen en invloeden waarover Carla Bley in dat interview zo openhartig is geweest; en dan moet je de pure jazz-inspiratiebronnen daar nog bij optellen. In de vorige vijf uitzendingen zijn die al aan de orde geweest.

Ook in One Way en Permanent Wave kunnen we genieten van die dertien blazers die hun partijen zeldzaam gaaf en transparant neerzetten en van een subtiel opererende ritmesectie. Met moeder Carla, dochter Karen en echtgenoot Steve Swallow is er bijna sprake van een familiebedrijf, waarin de buitengewoon  veelzijdige drummer Dennis Mackrel moeiteloos zijn plekje heeft gevonden.

*****

HET PROGRAMMA

De muziek die ik laat horen is ontleend aan de cd The Carla Bley Big Band Goes To Church; de compositie Beads van die cd is al in een eerdere uitzending aan de orde geweest, verder laat ik alle stukken van de cd horen, in een iets gewijzigde volgorde: 1. Who Will Rescue You?, 2. Setting Calvin’s Waltz, 3.  Exaltation/ Religious Experiende/Major, 4. One Way, 5. Permanent Wave. Het laatste stuk in de uitzending, Permanent Wave, valt helaas niet compleet te beluisteren.

The Carla Bley Big Band Goes To Church (WATT/27; CD, 1996)

Bezetting: Lew Soloff, Guy Barker, Claude Deppa, Steve Waterman—trompetten, Gary Valente, Pete Beachill, Chris Dean, Richard Henry—trombones, Roger Jannotta, Wolfgang Puschnig, Andy Sheppard, Jerry Underwood, Julian Argüelles—saxofoons, Karen Mantler, orgel, mondharmonica, Carla Bley—piano, Steve Swallow—bas, Dennis Mackrel—drums

Alle muziek is gecomponeerd en gearrangeerd door Carla Bley, met uitzondering van Exaltation, dat is gecomponeerd door Carl Ruggles (1876—1971):

1. Setting Calvin’s Waltz (23:51)
2. Exaltation/Religious Experience/Major (9:33)
3. One Way (8:30)
4. Beads (8:28 )
5. Permanent Wave (10:07)
6. Who Will Rescue You? (7:50)

Opgenomen tijdens drie concerten tussen 19 en 21 juli 1996 in de Chiesa San Francisco Al Prato in Perugia, onder auspiciën van het Umbria Jazz Festival.