Componist van de maand Alexander Skriabin (1872-1915) had grootse plannen met de wereld, liep met zijn kop solide in de wolken en zag zichzelf als het centrum van de wereld. Met de jaren werden extase en vervoering sleutelwaarden in zijn muziek.
Hij is vooral bekend om de werken die hij vanaf 1900 schreef. Skriabin (of Skrjabin, maar wij zetten deze maand de puntjes op de i) studeerde piano en compositie aan het conservatorium van Moskou en maakte vele reizen als concertpianist, met Chopin en Liszt als kern van zijn repertoire. Die invloed is hoorbaar in de vierentwintig Preludes opus elf voor piano van Skriabin, die ontstonden tussen 1888 en 1896. Het zijn korte aforismen, net als bij Chopin.
Geleidelijk maakte Skriabin zich los van zijn klassieke wortels. Zijn eerste pianosonate is van zijn tien de meest schoolse en ook veruit de langste. In de tweede is Skriabins eigen harmonische taal en bondigheid al veel beter hoorbaar. Hij noemde het werk nog een sonate-fantasie, alsof hij het nodig vond zich te verantwoorden voor zijn eigenzinnigheid. Die houding liet hij daarna varen.
Skriabin is nu bekend als componist, maar hij was ook zeer actief als pianist en we hebben van hem gelukkig enkele opnamen. Omdat hij die maakte met het medium van de pianorol klinken die ook na meer dan een eeuw nog uitstekend. In Uitgelicht hoort u hem een prelude van eigen hand spelen. Dichter bij de bfon komen we niet, al was Skriabin een man van bevliegingen die sterk leefde in het moment. In zijn spel en ook daarbuiten was hij zeer grillig.
Skriabin in Nederland
Tijdens zijn concertreizen deed Skriabin onder meer Nederland aan. In december 1912 was hij de solist bij het Concertgebouworkest onder leiding van Willem Mengelberg in zijn Pianoconcert. Voor veel Nederlanders was het de kennismaking met zijn muziek en de meningen waren verdeeld. Er waren welwillende recensenten, maar ook zij hadden moeite met zijn taal. Een ronduit kritische bezoeker sprak van chaotische onbegrijpelijkheden. Waarschijnlijk was deze bezoeker niet de enige die dit vond want na december 1912 duurde het bijna honderd jaar jaren voordat het orkest het stuk opnieuw zou spelen. Het concert draagt duidelijk de sporen van Skriabins verering voor Chopin. Anders dan Chopin is het orkest hier veel prominenter. Binnen Skrjabins oeuvre is het een van zijn langste werken. Hij neemt de tijd om ideeën te ontwikkelen en hangt met zijn drie delen nog duidelijk aan klassieke vormen.
Na 1900 ontwikkelde hij de taal die hem de meeste faam zou bezorgen. Meestal toonde hij zijn persoonlijke taal in zijn muziek voor pianosolo, maar omdat de rijkdom en afwisseling in dynamiek in deze werken zo belangrijk is, was het geen toeval dat hij die taal ook uitleefde in het medium orkest met een ongekend klankpalet. Het bijzondere van zijn orkestwerken is dat hij de extase waar hij zo naar verlangde in zijn kunst niet alleen kon realiseren in een miniatuur, maar ook in een vorm van symfonische allure en complexiteit. Dat geldtz eker voor een van zijn laatste stukken, Vers la flamme. We laten u deze maand de uitvoering van Vladimir Horowitz horen, met diverse redenen. Een bon mot luidt dat Horowitz de beste Skrjabin-vertolker is omdat ze allebei gek waren. Een andere reden is dat Skrjabin tot in de jaren twintig nog zeer in de mode was, daarna eruit raakte en vanaf ongeveer 1970 weer op de lessenaar verscheen, terwijl Horowitz, die de componist als jongeman ontmoette, zich al die jaren voor de componist heeft ingezet. Om Skrjabins onontkoombare tred in Vers la flamme naar de climax te versterken speelt Horowitz veel dat er niet staat, maar de tred en de climax klinken daardoor met een passie die men elke uitvoering toewenst.
